Phim ‘Son of Saul’ – góc nhìn mới về nạn diệt chủng

Ứng viên sáng giá nhất cho danh hiệu “Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc” ở Oscar 2016 là tác phẩm Hungary khuynh đảo nhiều giải thưởng và liên hoan phim quốc tế năm qua.

Đã 70 năm từ khi Thế chiến II kết thúc, những điều khủng khiếp mà nó để lại cho nhân loại dường vẫn luôn đậm nét trong cuộc sống hiện đại, đặc biệt là trong điện ảnh. Bằng thủ pháp nghệ thuật kể chuyện qua hình ảnh, các bộ phim có sức mạnh to lớn trong việc tạo dựng lại quá khứ, biến nó thành một thực thể sống động. Son of Saul do đạo diễn người Hungary - László Nemes – thực hiện là tác phẩm mới nhất về đề tài này. Phim kể câu chuyện cũ về thảm sát người Do Thái nhưng ở một góc nhìn mới - sự lựa chọn giữa việc tìm mọi cách để sống sót và bổn phận làm người.

"Son of Saul" từng dự tranh Cành Cọ Vàng ở LHP Cannes 2015 và giành giải "Grand Prix".

Trại tập trung Auschwitz có những người tù làm nhiệm vụ đặc biệt. Họ được quân đội Đức lựa chọn để “lùa” những người già yếu, trẻ con vào trong phòng hơi ngạt. Những người tù đó phân bố theo các đội nhỏ mà quản lý. Họ thu nhặt trên xác chết những đồ vật có giá trị, mang xác đi thiêu. Saul là một trong những người tù đó, ở trong đội Sonderkommando. Trong một lần mang chuyển đống xác chết đi thiêu, anh nhận ra một đứa trẻ, có thể là đứa con trai thất lạc từ lâu của mình…

Bộ phim không khẳng định đó có đúng là con trai Saul hay không nhưng anh tin đó là con trai mình. Trong sự tiếc thương không được phép bộc lộ ra ngoài, Saul muốn được chôn cất con trai mình theo đúng nghi lễ của người Do Thái, tức là tìm một tu sĩ, đọc kinh cầu nguyện và chôn xuống đất chứ không phải bị thiêu chung với rất nhiều xác chết khác. Nhưng làm sao anh có thể làm được điều đó khi luôn bị giám sát, khi những kẻ Phát xít đang canh gác, theo dõi, khi mà sự sống xót của mỗi người còn đang treo trên sợi tóc, huống hồ một nghi thức đúng đắn cho một đứa trẻ đã chết. Hơn nữa, điều đó có thể giết chết không chỉ Saul mà cả đội Sonderkommando.

Hậu trường một cảnh quay trong phim.

Đạo diễn László Nemes đã xây dựng phân cảnh mở đầu gây ám ảnh. Máy quay mở khẩu độ lớn, lấy nét mỏng được đặt sát sau lưng nhân vật chính để làm mờ hết bối cảnh phía xa. Người xem không hiểu chuyện gì xảy ngoài những lời nói mang tính dụ dỗ về lời hứa công việc, chỗ nghĩ ngơi cho tất cả mọi người nhưng trước tiên họ phải cởi bỏ quần áo và đi vào một căn phòng được chỉ dẫn. Những tiếng thở, tiếng thì thầm tạo nên sự căng thẳng trong khuôn hình với góc nhìn hẹp và mơ hồ đến khi những tiếng hét và khóc vang lên.

Sự diệt chủng bắt đầu với nỗi kinh hãi và đau đớn. Người xem dần nhận rằng xa xa trong khuôn hình là những xác chết trần truồng. Những cú máy dài cứ vậy, trên tay cầm của nhà quay phim Mátyás Erdély đi theo nhân vật chính, với đôi mắt luôn lo sợ, hơi thở mệt mỏi và sự vô cảm trước cái chết trần trụi ở phía trước. Sự tinh tế trong cách quay khiến bộ phim hiện ra vừa thực, vừa hư. Những thân thể trần truồng nằm chết tức tưởi được làm mờ bên những tiếng thì thầm khó hiểu. Những ánh mắt nhìn nhau vô cảm, những thân xác bị kéo lê vô tội…

Tuy nhiên, thảm sát chỉ là bối cảnh câu chuyện. Bộ phim đầu tay của đạo diễn László Nemes không nhấn mạnh vào sự kinh dị, mà thay vào đó là tình người. Saul phải lựa chọn giữa người thân và người dưng, lựa chọn làm bổn phận của một người cha hay vì mạng sống mà bỏ qua điều đó… Bộ phim mang lại một cái nhìn nhân văn về con người khi đối diện giữa sự sống hoặc cái chết.

Sự day dứt của Saul, tính quyết đoán của anh và những sự giúp đỡ dù đầy oán trách của những người tù mà anh làm việc cùng tạo cảm xúc về lòng nhân đạo. Những con người đang ở địa ngục trần gian phải trở nên vô cảm với đồng loại đã chết, để được sống sót. Saul có thể đã rất vị kỷ khi đặt mọi người vào nguy hiểm chỉ vì một xác chết nhưng không vì thế mà họ để mặc Saul và vẫn giúp đỡ anh trong sợ hãi. Lúc này, cái chết chỉ là một sự lựa chọn, nó không còn quá đe dọa khiến cho con người mất hết nhân tính.

Nam diễn viên chính trong phim "Son of Saul".

Góc máy gần như luôn duy trì ở cận cảnh, đi theo hành trình của Saul ở “địa ngục” - nơi mọi thứ điều vô nghĩa và kinh hoàng. Với khuôn mặt luôn ở trạng thái bình thản, diễn viên Géza Röhrig hoá thân vào một nhân vật Saul kiên định. Máy quay ở ngay bên cạnh không làm nam diễn viên bối rối mà chỉ như thể, anh đang dẫn khán giả trong trạng thái sợ hãi đi tìm kiếm “tính người” ở nơi không còn nhân tính này.

Mặc dù là phim đầu tay, đạo diễn László Nemes đã thể hiện một phẩm chất quyết đoán khi làm điện ảnh. Ông cho người xem ngay từ đầu phim biết đây là nơi nào, tội ác kinh hoàng của Phát xít. Để rồi sau đó, với nhịp độ không giảm, với những cú máy dài liên tục theo bước chân nhân vật, đạo diễn dẫn khán giả đi tìm sự cứu rỗi cho linh hồn con người đang bị đày đọa. Người xem có thể vừa căng thẳng, vừa hoảng sợ nhưng lại cảm thấy một thứ tình cảm len lỏi vào sâu bên trong mỗi bước đi của Saul, tình cảm của con người dành cho con người.

Son of Saul là một bộ phim có chủ đề không mới nhưng chưa bao giờ cũ để nhắc nhở về hoà bình, về sự khoan dung và đặc biệt là tội ác của chiến tranh, tội ác của những cái chết vô nghĩa.

Trailer phim "Son of Saul"

Tuấn Lalarme